رسول خدا(ص) در روايت ديگري مي‌فرمايند: «قبل از هر خوراك و پس از آن نمك بخوريد». حضرت علي(ع) نيز مي‌فرمايند: «هركس غذاي خود را با نمك آغاز كند، هفتاد درد و دردهاي بسيار ديگري را كه كسي جز خداوند آنها را نمي‌داند از وي دور مي‌كند». اين دو حديث از مهم‌ترين احاديث پيرامون نمك است. امام باقر(ع) مي‌فرمايند: «اگر مردم مي‌دانستند كه در نمك چه خواصّي هست، خود را جز به آن مداوا نمي‌كردند».
جايگاه نمك در تغذيه

 دربارة نقش نمك در تغذيه، مطالبي به صورت پراكنده شنيده‌ايم؛ از جمله اينكه چاشنيِ خيلي خوبي است كه اگر در سبد غذايي روزانة ما قرار نگيرد گويا اصلاً غذا نخورده‌ايم. ولي چرا بعضي‌ها هميشه از اين چاشني استفاده نمي‌كنند، يا دليل نقل مطالب ضدّ و نقيض دربارة استفاده از نمك چيست؟ دكتر حسين روازاده فارغ‌التّحصيل پزشكي از دانشگاه تهران و داراي تحصيلات خارج از كشور و پژوهشگر و محقّق در طبّ اسلامي1 و سنّتي، در اين مطلب به تبيين علمي اين مادة غذايي در طبّ اسلامي مي‌پردازد.

يكي از داروهايي كه خداوند آن را در طبيعت به وديعت نهاده، نمك است و به عربي آن را «ملح» مي‌گويند. اصطلاح «مليح» به معني نمكين، كه زياد نيز به كار مي‌رود، از همين ريشه است. رسول خدا(ص) در روايتي كه شيعه و سنّي ـ متّفقاً ـ آن را نقل كرده‌اند، مي‌فرمايند: «مَثل أصحابي كالملح لايصلح طعامٌ إلّا به؛ مثل اصحاب من همچون نمك است كه هيچ غذايي، جز به وسيلة آن اصلاح نمي‌پذيرد». شايد در چند دهة اخير، كمتر به نقش نمك در بهبود تغذيه توجّه شده است. ما غالباً نمك را به عنوان ماده‌اي كه مزة غذا را تغيير مي‌دهد شناخته‌ايم، نه ماده‌اي كه خود به تنهايي مي‌تواند به عنوان يك داروي ـ به اصطلاح معدني ـ براي درمان بيماري‌ها مورد استفاده قرار بگيرد. طبق اين حديث، نمك «مصلح» ـ اصلاح‌كنندة غذا است و هر كس مي‌خواهد غذاي سالم بخورد، حتماً بايد به آن نمك بزند؛ يعني غذا بدون وجود نمك صلاح نمي‌پذيرد؛ همان‌گونه كه امّت پيامبر بدون وجود پيامبر اصلاح نمي‌پذيرند. اگر به غذا نمك زده نشود از نظر بهداشتي دچار اشكال شده، حتي مي‌تواند در بعضي موارد فاسد تلقي شود. اين مطلب نشان‌دهندة ارزش و اهمّيت نمك است.

در زمان قديم، يكي از كارهاي مرسوم اين بوده كه تخم مرغ را در لايه‌هاي نمك نگه‌داري مي‌كردند. يعني يك لايه نمك مي‌ريختند و يك لايه تخم مرغ مي‌گذاشتند تا يك ظرف مخصوصي پر مي‌شد و هر وقت كه نياز داشتند نمك را پس مي‌زدند و تخم مرغ را بيرون مي‌آوردند. با اين روش اگر تخم مرغ يك ماه هم در لابه‌لاي نمك مي‌ماند چنان بود كه گويي همان لحظه آن را تازه از مرغ گرفته باشند. نمك از صدمه ديدن مواد توسط ميكروب‌ها، قارچ‌ها و آلودگي‌هاي محيطي كه آن را تهديد مي‌كند، جلوگيري مي‌كند. حتي در بعضي از كوه‌ها يا جاهايي كه نمك‌زارهاي بسيار قديمي و سنگين وجود داشته، مي‌توان لابه‌لاي اين نمك‌ها جانداراني را يافت كه قرن‌ها ميان نمك مانده‌اند و هيچ تغييري در آنها صورت نگرفته است. نمك‌سود كردن ماهي يا ماهي دودي و ماهي شور نيز از نمونه‌هاي ديگر اين نوع كاربرد نمك است.

امّا چرا گفته مي‌شود: نمك مضر است؟ واقعيت اين است كه ما اطلّاعات بسيار جسته و گريخته‌اي دربارة نمك در جامعه‌مان مي‌شنويم، امّا علمي بودن اين مطالب تا حدّ زيادي روشن نيست. نويسنده نيز تاكنون مستندات علمي اين‌گونه سخنان را نديده است. متأسفانه اين‌گونه شايعات، حتي در ميان پزشكان هم رايج است؛ چنان‌كه به بيمارانشان توصيه مي‌كنند كه نمك نخوريد زيرا فشار خونتان بالا مي‌رود، در حالي كه به عكس، مقالات علمي متعدّدي مبني بر اينكه نمك فشار خون را پايين مي‌آورد يا حدّاقل در فشار خون تأثيري ندارد، موجود است.

در چند قرن گذشته، نمك خوردن در فرهنگ ما خيلي باب بوده تا آنجا كه قيمت آن نيز به همين سبب در حدّ بالايي قرار داشته است. حتّي به سبب اهميّت زيادي كه به نمك در طول تاريخ ما داده مي‌شده، در بين ملّت ايران رسم شده بود كه هرگاه شخصي از منطقه‌اي به منطقة ديگر مسافرت مي‌كرد و به ميهماني مي‌رفت، مثلاً از كرمان به طالقان مي‌رفت، توقع مي‌رفت كه نمك كرمان را به طالقان ببرد يا بالعكس و اگر احياناً در اين مسير يادش مي‌رفت يا به نوعي قصور مي‌كرد ميزبان به شوخي به او مي‌گفت: «بشكند اين دست كه نمك ندارد».

رسول خدا(ص) در روايت ديگري مي‌فرمايند: «قبل از هر خوراك و پس از آن نمك بخوريد». در ميان قديمي‌ها رسم بر اين بوده كه در جيبشان قطعه‌اي سنگ نمك مي‌گذاشتند و اگر مي‌خواستند چيزي ميل كنند، قبلش مقدار كمي از آن را به زبانشان مي‌ماليدند و بعد از خوردن هم مجدداً همان عمل را تكرار مي‌كردند. حضرت علي(ع) نيز مي‌فرمايند: «هركس غذاي خود را با نمك آغاز كند، هفتاد درد و دردهاي بسيار ديگري را كه كسي جز خداوند آنها را نمي‌داند از وي دور مي‌كند». اين دو حديث از مهم‌ترين احاديث پيرامون نمك است. امام باقر(ع) مي‌فرمايند: «اگر مردم مي‌دانستند كه در نمك چه خواصّي هست، خود را جز به آن مداوا نمي‌كردند». چنان‌كه از فرمايشات رسول گرامي و ائمة اطهار(ع) برمي‌آيد، نمك از دستة «داروها»ست و علاوه بر اينكه تغذيه و غذا را سالم مي‌كند و بيماري‌ها را از غذا مي‌گيرد، خود نيز يك نوع داروست. به همين دليل ما نمي‌توانيم به سادگي اين داروي مهم را كه ده‌ها بيماري را از انسان دفع مي‌كند، صرفاً با يك شايعه از غذاي مردم دور كنيم

در طبّ اسلامي تأكيد بر اين است كه نمك را بايد در حدّ اعتدال مصرف كرد. اعتدال يعني اينكه نبايد غذا بسيار شور باشد و در مواردي هم كه ميل به نمك وجود دارد بايد نمك مصرف شود. بدن خودش به صورت ـ به اصطلاح ـ خودكار، نمك زياد را قبول نمي‌كند. آن كساني كه احياناً نمك زياد مصرف مي‌كنند اشتباهاً نمك زياد مصرف مي‌كنند و ما به آنها اعلام مي‌كنيم كه شما فقط در زماني كه احساس مي‌كنيد غذايتان كم‌نمك است به آن نمك بزنيد